Maharashtra Times | Updated: 7 Might 2017, 4:00 am
Subscribe
त्यानिमित्त...
निसर्गाला शब्दरूप देणारा शब्दप्रभू ‘बालकवी’ हरपला होता. निसर्गाला पडलेलं एक गोड स्वप्न क्षणार्धात असं मातीमोल झालं होतं. कालचक्रात निसर्गसौंदर्याचा पुजारी हरपला होता. त्यांच्या जाण्याने अवघा महाराष्ट्र हळहळला आणि मराठी साहित्य पोरकं झालं होतं.
ही घटना नव्व्याण्णव वर्षांपूर्वीची. आपल्या २८ वर्षांच्या उण्यापुऱ्या आयुष्यात १६३ कविता लिहून (४० प्रकाशित, तर १२३ अप्रकाशित) मराठी साहित्यात ज्यांनी आपलं अढळ स्थान निर्माण केलं होतं, त्या बालकवींची अर्थात त्र्यंबक बापूजी ठोंबरे यांची स्मृतिशताब्दी आजपासून सुरू होत आहे.
औदुंबर, श्रावणमास, फुलराणी, आनंदी आनंद गडे, पारवा, तू तर चाफेकळी या कवितांनी रसिकांना भुरळच पाडली. त्यांचं गारूड आजही मराठी रसिकांच्या मनावरून उतरलेलं नाही. प्राथमिक शाळेपासून थेट महाविद्यालयीन आणि विश्वविद्यालयीन अभ्यासक्रमात त्यांची कविता अभ्यासली गेली; अभ्यासली जात आहे. त्यांचा ‘औदुंबर’ अजूनही आपल्या गूढतेचं रहस्य स्वतःत दडवून आहे.
अनेकांनी त्यांच्या कवितेवर पीएच.डी. केली. यातच त्यांच्या कवितेची वैश्विकता दडली आहे.
बालकवींचा मृत्यू हा अपघात की आत्महत्या, यावर खूप चर्चाही झाली. १९६२ मध्ये मौजतर्फे प्रकाशित कृ. भा. मराठे यांच्या ‘बालकवी’ या ग्रंथात हा निव्वळ एक अपघात होता, असं म्हंटलं आहे, तर १९६६ मध्ये प्रकाशित भा. ल. पाटणकर यांच्या ‘समग्र बालकवी’ या ग्रंथानुसार ती एक आत्महत्या होती, असे म्हटले आहे.
अपघात असो की आत्महत्या? मराठी साहित्यासाठी व रसिकांसाठी तो काळाने त्यांच्यावर उगवलेला एक सूड होता, असं म्हंटल्यास वावगं ठरणार नाही.
बालकवींचा जन्म १३ ऑगस्ट १८९० रोजी धरणगावी झाला. येथील विठ्ठलपंत शुक्ल यांची कन्या गोदुबाई या बालकवींच्या आई. त्यांचे वडील बापूजी देवराम ठोंबरे हे येथेच फौजदार म्हणून नोकरीला होते. येथील जैन गल्लीतल्या त्यांच्या मातृलगृही त्यांचा जन्म झाला होता.
पुढे ते एरंडोल, नगर, पुणे येथे जात-येत राहिले. याच काळात त्र्यंबकने आईकडून भक्ती, काव्य, रसिकता आणि भावनिकता घेतली, जी पुढे त्यांच्या जगण्यात व काव्यातही वारंवार दिसून आली. १९०७ मध्ये जळगावात भरलेल्या काव्यसंमेलनात रेव्ह.
Michael ellis dog trainer biographyटिळक, कवी विनायक, नाना फडणीस यांच्या उपस्थितीत व डॉ. का. र. कीर्तिकर यांच्या अध्यक्षतेखाली १७ वर्षीय त्र्यंबकने कविता म्हटली आणि साऱ्यांनी त्यांना ‘बालकवी’ पदवी बहाल केली. रेव्हरंड टिळकांकडे काही काळ वास्तव्य करून, मिशनरी शाळेत शिक्षकाची नोकरी करून ते काव्यलेखनासाठी पुन्हा खान्देशात परतले होते.
अपघात झाला त्या दिवशी ते त्यांची मोठी बहीण जिजींकडे भादलीला होते.
त्या दिवशी त्यांचे जळगावचे मित्र आप्पा सोनाळकर यांची त्यांना एक तार आली. त्यात ‘आई आली रे भाऊ, आई आली. लवकर निघून ये !’ असा निरोप होता. ही आई म्हणजे रमाई, जिच्याबद्दल बालकवींना एक वेगळेच आकर्षण होते. जिला ते कधीही भेटले नव्हते. मात्र, जिच्या ठायी पत्नीचे सौंदर्य व मातेची वत्सलता एकाच व्यक्तिमत्त्वात अनुभव घेता येईल, अशी ती त्यांची ध्येय देवता होती.
(बालकवी-मौज, पृष्ठ ८८/८९). या रमाईची भेट एका उशिरा हाती पडलेल्या पत्रामुळे एकदा हुकली होती. त्याची हुरहूर त्यांना अस्वस्थ करी. त्या पत्राला बालकवींनी ‘स्वर्ग दारावरचे पारपत्र’ असे संबोधले होते. आज त्यांना ही भेट हुकू द्यायची नव्हती. ते जळगावला पोहोचण्यासाठी भादली गावातून रेल्वे स्टेशनकडे निघाले. साधारण तीन मैलांवर असलेल्या स्टेशनवर जाण्यासाठी ते पायवाटेने निघाले.
स्टेशनच्या केबिनजवळ ते पोहोचले. तेथल्या तार कुंपणातून रेल्वे रुळांजवळच्या अरुंद पायवाटेने आपल्याच तंद्रीत चालू लागले. स्टेशन समोर दिसत होते. भुसावळकडून येणारी गाडी शिटी वाजवत होती. गाडीचा आवाज, शिटीचा आवाज त्यांना जणू ऐकूच येत नव्हता. त्यांच्या डोक्यात काही वेगळाच विचार सुरू होता. आडव्या तारा, रस्ता, पायवाट, खडी, फिशप्लेट त्यांच्या गावीही नव्हते आणि रुळ ओलांडताना त्यांच्या पायातला जोडा रुळात अडकला.
भरधाव गाडी जवळ आली. आणि कोमल, सुकुमार जिवाचा अंत झाला. अंत्यसमयी त्यांच्या विचारात पत्नी पार्वतीबाई होत्या की त्यांच्या ध्येय देवता रमाई? हे कोडं कोडंच राहिलं कधीही न उलगडण्यासाठी. हे वृत्त जळगाव स्टेशनवर त्यांचे मित्र आप्पा सोनाळकरांना कळले. ते त्यांना न्यायलाच स्टेशनवर आले होते. ते तडक घटनास्थळी पोहोचले. साश्रुनयनांनी त्यांनी छिन्नविछिन्न अवयव गोळा केले.
बालकवीच्या सदऱ्याच्या खिशात घड्याळ टीकटीक करत सुरू होते. बालकवींची एक कविता जणू ते गुणगुणत असावे.
घड्याळातला चिमणा काटा,
टीक टीक बोलत गोल फिरे
हे धडपडते काळीज उडते,
विचित्र चंचल चक्र खरे!
बालकवींच्या जीवनाचं चक्र थांबलं होतं. मात्र, घड्याळाचे चक्र सुरूच होतं. जणू काळ कुणासाठीही थांबत नाही हेच ते यातून सांगू पाहत होतं.
काळ पुढे सरकत राहिला. शतक ओलांडून गेला. या काळावर बालकवीने लिहिलेली अक्षरं पुसली गेली नाहीत. ती अमीट ठरली, अवीट ठरली. ती आजही तळपत आहेत लख्ख तेजाने, पिढ्यान् पिढ्यांचं साहित्यिक मूल्य जपत.
बालकवींचा जन्म झाला ते धरणगाव आणि मृत्यू झाला ते भादली यात ४० किमीचे अंतर आहे. राज्यातील आणि देशभरातून हजारो काव्यरसिक या ठिकाणी भेट देतात.
मात्र, दुर्दैव असे, की या दोन्ही ठिकाणी त्यांचं भव्य असं स्मारक नाही. धरणगावी ४.५ कोटींचे स्मारक प्रस्तावित आहे, तर भादलीला बालकवींच्या जन्मशताब्दीनिमित्त बनवलेले लहानसे स्मारकही रेल्वेच्या विस्तारीकरणात विस्थापित होणार आहे. मराठी कवितेला ज्यांनी आपल्या हळव्या, सुंदर शब्दकळेने चंदेरी- सोनेरी साज चढविला, त्यांच्या नशिबी जिवंतपणी आणि मृत्यूनंतरही अवहेलना यावी, याहून मोठी शोकांतिका नाही.
ही खंत त्यांच्या स्मृती-शताब्दी वर्षात तरी दूर व्हावी ही काव्यप्रेमींची अपेक्षा. त्यांच्या लौकिकाला साजेल असे बहुउपयोगी स्मारक प्रत्यक्षात साकारले जाईल अशी आशा बाळगायला काय हरकत आहे?
Copyright ©calfpupa.a2-school.edu.pl 2025